Mijn vrouw kocht laatst een boek bij een kringloopwinkel. Toen ze het thuis opensloeg dwarrelde er een briefje uit. Een briefje uit 1960 (!), over de Wereld-Missiedag van 23 oktober van dat jaar. Op de voorkant staat een foto van een zwarte man, op de achterkant een gebed. Ik laat voor- en achterkant hieronder volgen. Leest u vooral even dat gebed op de achterkant!
Ja, in 1960 was de rassendiscriminatie in Amerika nog echt een ‘hel’ voor zwarte mensen. Geen wonder dat de schrijver van het gebed vraagt om sluik haar en een witte huid.
Sinds 1960 is er veel veranderd, maar discriminatie blijft altijd aanwezig en niet alleen in Amerika. Want als je tot een minderheid behoort of anders bent – zwart, homo, vrouw, christen, moslim, allochtoon – ervaar je telkens weer het wantrouwen en de afwijzing van die grote dominante meerderheid. Zo zit de mensheid nu eenmaal in elkaar. Tragisch genoeg.
Mijn hele leven heb ik op een kwellende en vreugdeloze manier geworsteld met mijn relatie tot God. Geloof, gebrek aan geloof, straf, genade en verwerping waren voor mij reële en hoogst belangrijke zaken. Mijn gebeden stonken naar angst, smeekbeden, vertrouwen, walging en wanhoop. God sprak, God zweeg. Keer uw gezicht niet van mij af.
Ingmar Bergman in zijn autobiografie Laterna magica. Geciteerd door Gerrit Jan Zwier in Boom in een winters bos.
Telefoneren is niet mijn ding. Ik zie er altijd tegen op om te bellen. Het is tedichtbij, te persoonlijk op een bepaalde manier. En te snel ook nog….. Met dat laatste bedoel ik eigenlijk dat je bij andere vormen van communicatie, zoals appen of mailen, kunt nadenken over een antwoord, terwijl je bij bellen geacht wordt gelijk te reageren. Bij Whatsapp bijvoorbeeld kun je in alle rust nadenken over de formulering van je bericht, je kunt zinnen corrigeren voordat je appje verstuurd, bepaalde dingen in het bericht van een ander negeren, etc.
Bij bellen kan dat allemaal niet. Het is dwingend, het is heel direct. De ander hoort je stem en wat je tegen die ander zegt, dat staat, dat is onherroepelijk.
Ik sla vaak dicht als ik – eenmaal per week, vaste prik – bel met mijn moeder aan de andere kant van het land. Ik ben dan gespannen, en heb vaak het gevoel dat ik niet op het juiste moment en de juiste wijze reageer. En ik heb vaak weinig te zeggen. Ik ben namelijk absoluut geen prater en moet meestal zoeken naar onderwerpen. En wat ik in de voorbije week allemaal heb meegemaakt thuis en op het werk, heb ik niet meer paraat, is a.h.w. gewist uit mijn directe geheugen.
En bij gebrek aan beter kom je dan veel te vaak uit bij dat ene, geijkte item: het weer in Nederland. Maar het blijft dan bij oppervlakkig gebabbel, het gaat niet de diepte in.
En altijd die afstand. Die afstand tussen een 84-jarige, diep-gelovige moeder en die zoon die meer twijfels dan geloof heeft en nooit een bekeringservaring heeft meegemaakt. En dus ook niet kan meepraten over datgene wat voor die moeder nu juist zo belangrijk is! Wat dan weer voor een schuldgevoel zorgt bij mij. En als ik iets heb meegemaakt wat ik wil delen met mijn moeder, heb ik het gevoel dat ze niet geïnteresseerd is.
Belletjes met instanties, ambtenaren van de overheid en gelijksoortige communicatie hoef ik gelukkig vrijwel niet te plegen, dat neemt mijn vrouw meestal voor haar rekening. Een van de benefits van het getrouwd zijn….
Gelukkig ben ik met mijn belangst bepaald niet alleen, leert een rondje googelen op dit onderwerp. Zeker mensen die een beperking hebben in het autismespectrum en mensen met sociale angst kennen dit probleem. Meer over autisme en belangst via de onderstaande link.
Ik was bijna euforisch toen ik gisterochtend uit de kerk kwam, vooral door de mooie liederen die we tijdens de dienst zongen. Muziek tilt je op, legt de demonen binnen in je het zwijgen op. Al die stemmen binnen in me, die onrust, dat jagen, die ontevredenheid….het was even stil, als een storm die gaat liggen. Bij het verlaten van de kerk kregen we ieder een narcis en een kaartje met een vierregelig gedichtje.
Maar buiten de kerk was het grijs en kil, want de wolkenmassa’s boven ons hoofd waren niet in beweging te krijgen. Een tegenvaller – ze hadden ons zon beloofd, maar die kwam niet.
Zonder zon is het niks gedaan. Staat alles stil, zo lijkt het. De plantjes in mijn vensterbank groeien niet, ik leef niet. Doodse stilte. Alles wacht op dat licht van boven.
Ik wacht ook op licht in mijn ziel. Al heel lang. Dit licht is niet zichtbaar voor het oog, maar voelbaar in het hart. Heb ik van horen zeggen, althans. Hoe lang moet een mens wachten??
De plantjes in mijn vensterbank, zelf gezaaid: zonnebloemen, reuzenpompoenen en watermeloenen.
‘We zijn ver van huis’, zingt Aubrie Sellers in de video hieronder, maar we komen thuis – eens….
Ik wou dat dat laatste wáár was, ik wilde dat ik het op goede gronden kon geloven. Maar ik weet het niet, het lijkt soms wel alsof mijn levensweg alleen maar verder van thuis afvoert. Alsof ik hopeloos verdwaald ben in een labyrint van egocentrisme, pijnlijke ervaringen van vroeger, aardse begeerten en dodigheid.
En altijd maar dat zwaard van Damocles dat als een slagschaduw boven me hangt sinds mijn vroegste jeugd: de dreiging van hetLaatste Oordeel aan het eind der tijden, van hel en verdoemenis voor diegenen die God niet persoonlijk kennen. De dreiging van verloren gaan voor diegenen die het wonder van wedergeboorte niet uit eigen ervaring kennen en daarom geen plek aan Gods tafel hebben.
Ik sta stil, al heel lang. In geestelijk opzicht, bedoel ik. Bevroren in de tijd, als de vrouw van Lot uit de bijbel die een zoutpilaar werd toen ze zich omkeerde naar de stad Sodom. Er verandert nooit iets bij mij. Alles blijft hetzelfde. Ik wacht op een wonder…..
Ik ben altijd onzeker over mezelf. Want ik mag van mezelf geen fouten maken. En als ik toch iets verkeerds zeg of doe heb ik daar dagenlang last van. De herinnering eraan spookt dan door mijn hoofd en laat zich heel moeilijk verdrijven, vooral op de dode momenten.
Het ligt ook altijd aan mij als iemand op een bepaalde manier op mij reageert, nooit aan die ander. Ik zit fout, die ander niet. En die ander hoeft maar een beetje anders te reageren dan volgens mij ‘normaal’ is en ik denk al meteen dat het aan mij ligt. Ik denk dan meteen dat ik niet goed overkom, dat ik iets verkeerd doe.
Een ingesleten gevoel van minderwaardigheid zorgt voor structurele onzekerheid als levenshouding. Het zorgt ervoor dat ik nooit vrij en ongedwongen iets kan zeggen of doen in het gezelschap van anderen. Er is altijd die onzekerheid, die gespannenheid – doe ik het wel goed?
Ik ben eigenlijk alleen mijzelf als ik alleen ben, ongestoord en onbespied. Dan ben ik tot op zekere hoogte vrij. Tot op zekere hoogte – want andere minder gewenste dingen komen dan om de hoek kijken: mijn neiging om hardop tegen mezelf te praten bijvoorbeeld. Ik verlies mezelf dan al gauw in dagdromerijen, in fantasieën waarbij ik iemand anders ben en nooit mezelf. En waarbij ik érgens anders ben en nooit hier.
De hunkering naar een ander leven in een soort Utopia komt dan aan de oppervlakte en onthult mijn ware verlangens. Fernweh zou je dat kunnen noemen, het tegenovergestelde van heimwee: verlangen naar een ver land waar alles beter is dan hier. Waar het rustiger is met minder mensen en meer natuur. Waar een mens ‘zichzelf’ kan zijn, wat dat laatste ook mag betekenen.
Maar natuurlijk bestaat dat gedroomde land alleen in mijn hoofd…
Tijdens een recente vakantie in Drenthe maakt ik op de laatste dag een soort ‘Trip down memory lane‘. De ‘Lane’ waar ik het over heb was in feite het middenpad van een schooltuin op luttele kilometers van ons vakantiehuis. Want ooit, decennia geleden, zat ik hier op school.
Ik heb het over de G. A. van Swieten Middelbare Tuinbouwschool in Frederiksoord, hierboven op een recente foto. Ik zat daar vier jaar op school begin jaren ’80 van de vorige eeuw. Dat klinkt lang geleden: ‘de vorige eeuw’, maar het voelt in bepaalde opzichten als de dag van gisteren. Want hoe ouder je wordt, hoe meer je je herinnert van vroeger – heet dat geen reminiscentie?? Ik zocht het op via Google, het bleek ‘reminiscentie-effect‘ te heten, met dank aan Douwe Draaisma.
Helaas herinner je je als mens vooral de vervelende dingen en minder goed de mooie, of sta ik hierin alleen? Nee, want onderstaande quote komt uit een artikel over ons geheugen en wat blijkt: onze hersens houden negatieve zaken die er uitspringen beter dan de positieve alledaagse dingen:
Vervelende dingen onthouden wij beter dan dagelijkse, vaak positievere gebeurtenissen. Ons geheugen blijkt niet in staat om routinematige ervaringen steeds weer op te slaan. Pas wanneer iets afwijkt van het normale, blijft het in het geheugen hangen. 1 negatieve ervaring weegt gevoelsmatig dus veel zwaarder dan 10 alledaagse, positieve gebeurtenissen (Bron: Maxvandaag.nl).
En dit simpele gegeven kan een mens nekken als-ie weer eens wakker ligt ’s nachts en gekweld wordt door de fouten van vroeger. En dit gegeven is ook van toepassing op mijn herinnering over de tijd in Frederiksoord en vergalde mijn reis terug in de tijd een beetje…..
Maar toch was het een prettige verrassing om te zien dat schoolgebouw en schooltuin nog steeds aanwezig waren, ook al staat het schoolgebouw leeg omdat de opleiding verhuisd is naar een andere locatie en wordt de schooltuin niet meer onderhouden…
Maar de tuin is wél vrij te bezichtigen, al is het dan ook in verwaarloosde staat. En al wandelend over dit complex van 7 hectare kwamen de herinneringen los aan al die keren dat ik daar liep gedurende mijn schooltijd, turend op de naambordjes bij de bomen en struiken. En dan de takken naar me toetrekkend en het blad daaraan zorgvuldig bestuderend – was het getand, gekarteld, geveerd, samengesteld, hartvormig of langwerpig, klein of groot, tegenoverstaand of verspreid? En: hoe zagen de gewassen eruit in de winter, want je moest de bomen en struiken ook kunnen herkennen zónder blad eraan.
En da’s dan tóch leuk om zo’n plek weer eens te zien, al blijft dat duveltje-van-de-vervelende-herinnering opspelen en heel pesterig de fouten en pijntjes uit die tijd naar boven brengen. Oh, kon je het verleden maar overdoen!
Onderstaande vier uitspraken komen uit het boek Stadsnomade van Amy Liptrot. Ze citeert hierbij uit de wikiHow-pagina op internet ‘Hoe door golven te zwemmen’. Wie het vatten kan, vatte het…..
De makkelijkste manier om een golf te laten passeren is eronder duiken.
Als je een uitzonderlijke grote golf ziet aankomen is de beste methode er recht op af zwemmen.
Als je door een golf wordt opgepakt en rondgetold: ontspan je! Probeer je niet te verzetten. De golf zal je na een paar seconden weer loslaten.
Als de golven op je inbeuken moet je naar minder diep water of weg van de kust voorbij de golven.
Het overkwam me gisteren twee keer, twee keer binnen één etmaal: verdwalen….
De eerste keer was ’s nachts in mijn droom. Ik droomde dat ik mij in New York bevond, een plek waar ik helemaal niet mocht zijn op dat moment! Ik wilde weg, ik wilde terug naar Nederland, maar ik kon de weg naar het vliegveld niet vinden en er gingen trouwens ook geen vliegtuigen naar Schiphol de eerste dagen.
Ik zat vast in een vreemde stad en mijn ouders zouden erachter komen en dat wilde ik niet en….
Een jeugddroom van een man van 60, met schuldgevoelens over het tekort doen van je ouders, over gefaald hebben in de omgang met je dierbaren. Het zijn misschien ervaringen uit mijn jeugd die op deze manier terugkomen; de last van het verleden die je mee torst, geopenbaard in je slaap.
Ik droom trouwens heel vaak over verdwalen en dat is ongetwijfeld niet voor niets. Het weerspiegelt waarschijnlijk de manier waarop ik in het leven sta; het is een wijze waarop mijn diepste ik mij mijn instabiele levenshouding duidelijk maakt, mijn structurele onzekerheid. Je hoeft geen Sigmund Freud te heten om dat in te zien….
Later die dag verdwaalde ik echt, in real time, real life. Vrouw en ik liepen met de honden in een natuurgebied dichtbij het vakantiehuisje in Drenthe waar we momenteel verblijven. Het was een groot gebied, de bewegwijzering was onduidelijk en we hadden geen kaart bij ons. Op een gegeven moment wisten we het echt niet meer, we waren verdwaald. En dat met:
Een vrouw die na een recente knieoperatie moeilijk loopt,
twee honden die trekken aan de lijn,
geen water bij ons,
een uitgestorven bos zonder anderen die je de weg kunnen wijzen –
– allemaal ingrediënten voor een zeer stresserend gevoel van hulpeloosheid en hopeloosheid. Volstrekte controleverlies zonder waarschuwing vooraf, tegenslag als een ongenode gast, een overval van het lot. Wat moest ik doen?
Ik wilde vloeken, op mijn knieën vallen, het uitschreeuwen, mijn vrouw verwijten maken, de honden een trap geven, maar ik sjouwde door met mijn vrouw in mijn kielzog.
Uiteindelijk vonden we na twee uur dwalen de weg naar de auto terug. Mijn vrouw zat stuk, maar bleef bewonderenswaardig opgewekt. Ikzelf had de rest van de dag last van deze gebeurtenis, ik voelde me ontworteld, onderuit geschopt door het leven. Deze dag kwam niet meer goed…..
Voor een introvert persoon als ik is de omgang met extraverte collega’s niet altijd even gemakkelijk….
Even na zevenen in de ochtend arriveer ik op mijn werkplek. Ik zeg mogguh tegen iedereen en niemand en verdwijn al gauw met mijn koffie naar boven, waar de kantine is. De andere collega’s blijven beneden bij de koffieautomaat en bij de open deur naar buiten waar de bedrijfsauto’s zwijgend bijeen staan, wachtend op actie.
Boven is het stil, beneden is het druk –
heel druk en dat om zeven ’s ochtends,
de mannen zijn vol levenslust,
ze maken geintjes, er klinkt hard gelach op,
ze zitten vol verhalen,
ze zijn geïnteresseerd in die ander, in die collega,
ze zijn zelfbewust, niet bang om te falen ogenschijnlijk
ze kunnen het werk aan en zien de dag met vertrouwen tegemoet.
De afstand tussen hen en mij is veel groter dan de afstand in meters tussen ‘boven’ en ‘beneden’. Het is een diepe kloof tussen zeker en onzeker, tussen extravert en introvert. Tussen graag praten en liever zwijgen. Tussen opgewektheid en een zekere zwartgalligheid of somberheid soms.
Ik hoor er niet bij, eigenlijk. Ik ben anders. Ik ga vaak zuchtend aan het werk en knap pas op als de zon doorbreekt en de natuur ontwaakt. En ik bespeur bij mijzelf pas een gezonde dosis levenslust als ik tegen de klippen op een taak afkrijg. Want dáár word ik blij van, echt blij.
Maar ik ben er tenminste. Ik leef, op mijn manier. En besta op die manier. Maar ik leef en besta vooral in mezelf en voor mezelf. En dat is jammer, want ik realiseer me dat menselijk bestaan pas meerwaarde krijgt in de omgang met anderen. Ik ben getrouwd, dat dan weer wel. Ik heb dus een vrouw om voor te zorgen. En zij voor mij. Het relationeel verkeer tussen haar en mij gaat overigens met vallen en opstaan, want de verschillen zijn groot tussen ons. En ik raak gauw uit mijn evenwicht door een verkeerd woord van haar of door een meningsverschil. Dan wens ik soms – voor korte tijd – weer ongetrouwd te zijn. Maar ik probeer mijn zegeningen te tellen. En mijzelf te accepteren in mijn anders-zijn.
Ik ben een zwijgzaam en introvert persoon, het tegenovergestelde van een makkelijke prater. Maar ik voel me altijd schuldig als ik in gezelschap van anderen meer zwijg dan praat. Alsof spreken een dure plicht is, alsof zwijgen in feite betekent dat ik de ander negeer en daarmee zijn aanwezigheid ontken. Alsof zwijgen minachting inhoudt, een afwijzing van die ander als mens.
Vanochtend zat ik bij de kapper en iedereen praatte, behalve ik. Druk gekwebbel om me heen – over vakanties en vrienden, de alledaagse dingetjes, kleding, gezondheid, werk. Ik voelde me als zwijgende eenling in een soort vacuüm zitten, afgescheiden van de anderen, een mens met afwijkingen, iemand die niet helemaal spoort.
Ongemakkelijk voelde dat, heel ongemakkelijk. Oh zeker, de kapster vroeg verschillende keren iets aan me en dan gaf ik antwoord. En soms begon ik zelf over iets, heel even. Een complimentje over het werk van de kapster aan mijn haar, of een opmerking over het weer. Maar tussen die korte brokjes tekst door overheerste toch vooral de schuldige stilte. Alsof niet-praten een tekortkoming is en het geld dat ik voor de knipbeurt betaal onvoldoende is om die schuld af te betalen.
‘Laat je eens horen’, zei de leraar en plein public tegen me en iedereen lachte. Ik vergeet het nooit. Het was bij de uitreiking van de diploma’s aan het einde van het schooljaar. Mijn zwijgen in de klas kwam op dat moment meer voort uit onzekerheid en angst dan uit een aangeboren zwijgzaamheid. De angst om iets verkeerds te zeggen, om een flater te slaan. Die angst snoerde me de mond, een schooljaar lang.
Nu, zoveel decennia later, steekt die angst uit mijn jeugd niet zo vaak de kop meer op. Maar ik blijf zwijgen, want ik kán bijna niet anders. Ik praat hardop tegen mezelf als ik alleen ben, en ik zwijg als ik met anderen ben. Al een leven lang.
‘Tell your heart that the fear of suffering is worse than the suffering itself’ – Paulo Coelho
Foto: Robert Driese – FreeImages
Bovenstaande uitspraak is vaak wáár – maar niet altijd….. Soms is het lijden écht een lijdensweg en was de vrees gerechtvaardigd. De pijn van herinneringen aan vroeger bijvoorbeeld is een pijn die terecht gevreesd kan worden. En hoe ouder je wordt, hoe meer je je herinnert…. Wat is dat toch dat ik me vooral mijn fouten herinner in die slapeloze momenten ’s nachts in bed en de goede momenten veel minder??
Ik ben vaak bang voor mezelf. Ik ga vanmiddag op familiebezoek en ben bang om tegen te vallen – om iets verkeerds te zeggen of niet genoeg belangstelling te tonen. En om daarmee een nieuwe voorval toe te voegen aan dat reservoir van pijnlijke herinneringen. En wat is nu precies de nieuwe mores na corona: wel of niet zoenen, wel of geen hand?? Mijn autistische geest is daar onzeker over en wil graag dat een ander hem vertelt wat wijsheid is. Doe ik het wel goed??
Na een kerkdienst van pakweg een uur heb ik alweer genoeg prikkels gehad voor de hele (zon)dag.
Ik zit daar in die kerk tussen de mensen, iets dat sowieso altijd een stuk spanning oproept bij mij. Is het mijn autisme of is het eerder mensenschuwheid? Hoe dan ook, ik vermijd altijd consequent plekken waar mensen zich als roedels wolven vergaderen, maar de zondagse eredienst dwingt me juist om één keer per week zo’n plek op te zoeken!
Er is veel geroezemoes voorafgaand aan de dienst. En het orgel speelt, vaak op luide toon, met dreunende bassen soms, afgewisseld met hoge, schelle tonen.
Daarna is er de kerkdienst met een afwisseling van gezongen liederen, Schriftlezingen en een overdenking van de predikant. Veel veranderingen binnen korte tijd, veel schakelen van het een naar het ander. Ik voel me ‘vreemd’ tijdens de dienst, misplaatst, rusteloos vaak, soms bijna in paniek. Een vreemde eend in de bijt, een marsmannetje tussen aardbewoners. Het ‘Amen’ van de dominee is dan een opluchting: ik mag terug naar huis, naar mijn eigen veilige plek.
De inhoud van de preek ben ik meestal zo weer kwijt, maar dat hebben ook niet-autisten weleens…. 🙂 . Ik neem me vaak voor om de dienst via kerkomroep thuis nog een keer na te luisteren, maar meestal komt het daar niet van.
Zwerfhond 